De ervaring van stilte
door Mathieu Pater, coördinator muziektherapie stichting Papageno

Inmiddels werk ik al een flink aantal jaren als muziektherapeut en ben ik dagelijks bezig met muziek tijdens het geven van muziektherapie maar ook in mijn werk als onderzoeker. Wat mij steeds vaker tot nadenken zet is stilte. Ik merk dat ik als muziektherapeut vaak de neiging heb om de ruimte te vullen met muziek en geluiden van verschillende muziekinstrumenten. Maar steeds vaker merk ik dat stilte juist aanzet tot een reactie of een verandering.

Maar wat is stilte eigenlijk? Als ik het opzoek in het woordenboek vind ik omschrijvingen als ‘stilte is de ervaring van geen enkel geluid, of de ervaring van zo weinig geluid dat het als volledig natuurlijk en rustgevend wordt beschouwd’ of ‘de toestand dat het stil is’.

Enige tijd geleden bespraken we tijdens een intervisie bijeenkomst met collega muziektherapeuten de voortgang van een muziektherapie traject. We bekeken samen een fragment van de therapie. De muziektherapie vond plaats in een klaslokaal op een school. De instrumenten stonden klaar in het midden van de ruimte, een keyboard, een drumstel, een xylofoon en nog wat kleine instrumenten. De jongen van 7 jaar, die we voor nu Youssef noemen, kwam het lokaal binnen. Hij gaf direct een harde klap op het drumstel en liep door naar het raam. De muziektherapeut begon een beginlied te spelen op haar gitaar en Youssef keek vanaf het raam aandachtig naar haar. Daarna werd de volgende werkvorm ingezet waarbij Youssef werd uitgedaagd om op het drumstel te spelen. Hij keek eerst wat afwachtend maar kwam toch even naar het drumstel toelopen. De muziektherapeut zette een lied in om hem tot meer spel uit te nodigen. Na het bekijken van het fragment vertelde de muziektherapeut dat ze graag wat meer interactie met Youssef zou willen krijgen. Op zich maakten ze samen leuk muziek maar iets meer contact en interactie zou volgens de muziektherapeut wenselijk zijn. In het gesprek wat toen volgde kwam het element stilte ter sprake. Hoe gek het misschien ook klinkt, soms is het laten vallen van stilte een goede manier om meer reactie en interactie uit te lokken. We noemen het ook wel eens ‘meer achteroverleunen’. Als muziektherapeuten zijn we geneigd om erg op de punt van onze stoel te zitten, reacties uit te lokken en vooruitgang te stimuleren.

In een volgende sessie heeft de muziektherapeut dit ingezet, ze heeft meer stiltes laten vallen. Dit was voor haar soms wat onwennig. Maar ze zag wel dat Youssef haar meer aan keek wanneer zij onverwacht een stilte liet vallen. Ook daagde het hem uit om meer van zichzelf te laten horen. Al kan stilte soms als beklemmend of bedreigend worden ervaren het is een element wat mij nog lang bezig zal houden. Misschien is het toch zoals Mozart het altijd al beschreef, de componist die de kracht van de muziek zag in het tegenovergestelde: de stilte.

(De gebruikte naam is om privacy redenen gefingeerd)